Misteria – rytuały – performanse. Wymiar estetyczny

W roku 2015 na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu odbyła się konferencja naukowa
pod hasłem Rytuał a korespondencja sztuk. Owocem tego interesującego spotkania był 29
numer pisma „Zeszyty Artystyczne”. Różnorodność podejść autorów zamieszczonych w nim
artykułów potwierdziła olbrzymi potencjał tkwiący w połączeniu perspektywy
komparatystycznej i antropologicznej.

Proponowane obecnie hasło kolejnego numeru „Zeszytów” jest w pewnym sensie
kontynuacją tamtych dociekań – tu również chodzi o możliwie szerokie spojrzenie na to, co
łączy tytułowe działania z refleksją na temat estetyki i sztuki. Proponowana obecnie formuła
jest jednak inna, co wynika ze zmiany stawianych przez nas akcentów.

Ciąg trzech pojęć: misteria – rytuały – performanse wskazuje na wielorakość tych
szczególnych zachowań performatywnych człowieka. Wbrew jednak naturalnie nasuwającej
się sugestii, głównym mianownikiem nie jest tu kult. Nie tracąc z pola widzenia kontekstu
religijnego, spojrzenie badawcze (i inne kanały percepcji zmysłowej) kierujemy właśnie na
wymiar estetyczny. Choć pierwsze pojęcie przywołuje zdecydowanie sferę kultu, częstokroć
wchłania jednak w swój obręb elementy teatralne. Mowa tu zarówno o dawnych misteriach
eleuzyńskich czy orfickich, jak i o późniejszych, a nawet współczesnych. Pojęcie rytuału,
choć zdecydowanie wyrasta ze sfery sacrum, w ujęciach funkcjonalnych traktowane bywa
jako główny czynnik ładu społecznego czy wręcz kreatywna forma rozwiązywania
konfliktów społecznych. Z kolei pojęcie performansu, akcentując sam przebieg zdarzenia,
zachowuje silne powiązania z teatrem i jego antropologią, która legła u podstaw performatyki.

Każde z tych zjawisk ma swój oczywisty wymiar estetyczny, przejawiający się zarówno w
wykorzystaniu tradycyjnych form sztuki, takich jak architektura, malarstwo, muzyka czy
literatura, jak i w tworzeniu form nowych, często wymykających się opisowi ze względu na
swą efemeryczność, interaktywność czy intermedialność. Każde też pełni inne funkcje i
inaczej jest opisywane. Z racji ukształtowania się performansu artystycznego ta właśnie forma
jest najbardziej obecna w rozważaniach nad fenomenem sztuki. Jednak również rytuał i jego
misteryjna wersja zdaje się być coraz bardziej doceniona przez teoretyków sztuki. Wszystkie
te kulturowe działania mają wspólną cechę: angażują więcej niż jedną formę ekspresji, w
której możemy się dopatrzeć wymiaru estetycznego. Rodzi to naturalne pytania o wzajemne
związki owych form.

Proponujemy następujące zakresy tematyczne:

  1. Specyfika estetycznych ujęć fenomenu misteriów, rytuału i performansu.
  2. Współdziałanie sztuk w działaniach performatywnych. Estetyka aktu performatywnego.
  3. Nowe i stare formy ekspresji artystycznej w dawnych i nowych misteriach.
  4. Misteryjny charakter sztuki dawnej i współczesnej.
  5. Sposoby opisu estetyki w działaniu rytualnym/performatywnym.
  6. Literackie wizje misteriów, rytuałów, performansów i innych działań obrzędowych.

Do nadsyłania artykułów zapraszamy badaczy różnych obszarów nauki, zarówno teoretyków
sztuki, jak i antropologów kultury i teatru, historyków, kulturoznawców i religioznawców.

Rozmiar tekstów 20-40 tys. znaków ze spacjami.

Termin: 15 października 2022 r.
E-mail: zeszyty.artystyczne@uap.edu.pl
Szczegółowe wytyczne redakcyjne dostępne pod adresem: http://za.uap.edu.pl/?page_id=12